Syców
![]() |
To hasło dotyczy miejscowości. Zobacz inne znaczenia tego słowa. |
Syców
| |
Nazwa niemiecka | Wartenberg, Polnisch Wartenberg (1741-1888), Gross Wartenberg (1888-1945) |
Liczba mieszkańców | 10 192 (2018) |
Okręg wyborczy | od nr 1 do nr 9 |
Obecny burmistrz | Dariusz Maniak (od 2018) |
Syców (niem. Gross Wartenberg) − miasto w województwie dolnośląskim, w powiecie oleśnickim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Syców.
Symbole miasta
Osobne hasła: Dewiza Sycowa, Flaga Sycowa, Hejnał Sycowa i Herb Sycowa
Położenie
Miasto położone jest na pograniczu Wzgórz Twardogórskich i Wzgórz Ostrzeszowskich, nad Młyńską Wodą, lewym dopływem Baryczy.
Historycznie Syców leży na Dolnym Śląsku. Administracyjnie do 1975 roku było siedzibą powiatu, będąc częścią prowincji Dolny Śląsk, a po II wojnie światowej – województwa wrocławskiego. W latach 1975-1998 miasto przynależało do województwa kaliskiego. Od 1999 roku jest częścią powiatu oleśnickiego w województwie dolnośląskim.
Nazwa
Nazwa miejscowości została zachowana w źródłach pochodzących z końca XIII w., w zapisach: Syczowe (1276), Syczów (1286 i Syzow (1295). Zapisy te świadczą, iż forma pierwotną nazwy jest Syców, jest to nazwa dzierżawcza od n. osobowej Syc (a zatem była to własność Syca, por. Sycewo, Sycyna). Syc z kolei to n. os. notowana już od 1166 roku (jako Siz), odapelatywna – oznaczająca skąpiec, mogąca też stanowić zdrobnienie od Sylwestra.
Obok miejscowości prawdopodobnie już przed 1276 roku książę wrocławski lokował miasto Wartenberg, w którym osadził kolonistów z Frankonii, na co wskazują udokumentowane później nazwiska mieszczan. Osada otrzymała nowoczesne, regularne rozplanowanie przestrzenne. W dokumencie z 1276 roku Albert von Schmollen określony jest jako kasztelan we Wrathenberc, mieście zbudowanym wokół warownej twierdzy na szlaku handlowym między Wrocławiem, Kaliszem, a Toruniem. W 1287 roku wzmiankowany jest miejscowy kościół farny.
W księdze łacińskiej Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego) spisanej za czasów biskupa Henryka z Wierzbna w latach 1295–1305 miejscowość wymieniona jest w zlatynizownej formie „districtus Syczow sive Wartinbergk”. Kronika ta wymienia również wsie, które w procesach urbanizacyjnych zostały wchłonięte przez miasto i stanowią jego części bądź dzielnice jak n.p. Koźle Małe w formie villa Chosa.
W pruskim urzędowym dokumencie z 1750 roku wydanym języku polskim w Berlinie przez Fryderyka Wielkiego miasto wymienione jest pośród innych śląskich miejscowości jako Sycowo oboie, co potwierdza istnienie dwóch osad w tym miejscu. Polską nazwę Syców w książce Krótki rys jeografii Szląska dla nauki początkowej wydanej w Głogówku w 1847 roku wymienił śląski pisarz Józef Lompa.
Historia
Wiek XIII–XVIII
Źródła z 1312 roku ostatecznie potwierdzają posiadanie przez osadę praw miejskich. W 1293 roku, w wyniku podziałów dziedzicznych Śląska, miasto przechodzi z księstwa wrocławskiego do księstwa głogowskiego, by ostatecznie w 1320 roku znaleźć się w granicach księstwa oleśnickiego.
Po śmierci ostatniego piastowskiego księcia oleśnickiego, jego ziemie przeszły pod panowanie czeskie. Król Władysław II Jagiellończyk (król Czech i Węgier) wydzielił w 1489 roku z księstwa tzw. Wolne Państwo Stanowe, które nadał rodowi von Haugwitz. W 1529 roku posiadłość przeszła na panów Maltzan, którzy następnie sprzedali je za 133 tysiące guldenów Georgowi von Braun w 1571 roku. Dwadzieścia lat później Georg Wilhelm von Braun sprzedał ziemie za 140 tysięcy talarów Abrahamowi von Dohna. Trzy lata później burgrabia rozpoczął budowę nowego zamku (ukończoną w 1608 roku).
W roku 1734 roku wolne państwo stanowe Syców zostało nabyte przez rodzinę Bironów, a ich panowanie w Sycowie trwało aż do zakończenia II wojny światowej (faktyczną władzę Bironowie posiadali do 1808 roku, kiedy to powstał sycowski samorząd miejski). W 1741 roku Syców, wraz z całym Dolnym Śląskiem, znalazł się w granicach Prus, stając się siedzibą nowo utworzonego powiatu sycowskiego (niem. Landkreis Gross Wartenberg).
Wieki XIX i XX do II wojny światowej
W 1808 roku utworzono w Prusach samorząd miejski. W Sycowie pierwszym burmistrzem miasta został Christoph Heinrich Ermrich.
Na początku XIX wieku usunięto część średniowiecznych murów miejskich. Od 1847 roku wydana została pierwsza sycowska gazeta Groß-Wartenberger Kreisblatt. W 1853 rooku Calixt Biron rozpoczął przebudowę zamku. W latach siedemdziesiątych XIX wieku wybudowano linię kolejową z Oleśnicy do Kępna przez Syców. W 1888 roku nazwę miasta przemianowano z Polnisch Wartenberg na Gross Wartenberg.
W wyniku postanowień konferencji pokojowej w Wersalu powiat sycowski został podzielony między Polskę i Niemcy, a sam Syców pozostał po stronie niemieckiej. W 1937 roku rozpoczęto budowę linii kolejowej do Bukowy Śląskiej.
Lata po II wojnie światowej
W styczniu 1945 roku prawie niezniszczone miasto dostało się w ręce Armii Czerwonej, która przebywa w nim około pół roku. W tym czasie miasto zostało częściowo zniszczone, a ratusz i zamek podpalone. Zabytki te zostały następnie rozebrane przez administrację polską, a niemiecka ludność miasta wysiedlona i zastąpiona polskimi osadnikami. W miejsce bloku śród-rynkowego z ratuszem władze wyznaczyły parking samochodowy, zaś sam rynek przemianowały na Plac Wolności, część ubytków w tkance miasta zastąpiona została socjalistyczną architekturą mieszkaniową. W miejsce zamku utworzono skwer publiczny.
Pierwszym po II wojnie światowej burmistrzem Sycowa został Leon Pietruszak. W 1950 roku zlikwidowano urząd burmistrza i utworzono rady narodowe. Reforma z 1973 roku wprowadzała urząd naczelnika gminy, którym do końca PRL-u był Henryk Sarnowski. W 1990 roku przywrócono w mieście i gminie samorząd terytorialny z wybieraną w wyborach powszechnych Radą Miejską (początkowo z 24, później z 15 radnymi).
W latach 1945–1975 miasto było siedzibą powiatu sycowskiego. Pierwszym po II wojnie światowej starostą powiatu został w 1945 roku Henryk Niekrasz, a od 1950 roku kompetencje tego urzędu przejęła Powiatowa Rada Narodowa. Od 1973 roku do likwidacji powiatu jego naczelnikiem był Stanisław Jarża.
Zabytki i inne obiekty
Świątynie
- kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła
- kościół ewangelicki
- kościół Matki Boskiej Częstochowskiej
- synagoga
Zabytki
- dzwonnica
- fragmenty murów miejskich
- park
- rzeźby w parku
- alegorie czterech pór roku
- mauzoleum Bironów
- biały domek
- spichlerz
Cmentarze
Pomniki, tablice i miejsca pamięci
- dąb papieski
- pomnik Jana Pawła II
- pomnik Juliana Jakimowicza
- pomnik Małej Garstki
- pomnik Wolności
- tablica 13 powstańców warszawskich
- tablica Franzkowskiego
- tablica księdza Gorczycy
- tablica księdza Kupca
- tablica Piłsudskiego
- tablica księdza Popiełuszki
- tablica księdza Zienkiewicza
Nieistniejące obiekty
Komunikacja
Osobny artykuł: Ulice Sycowa
Do 2002 roku istniały połączenia kolejowe z Sycowem: linia kolejowa nr 181 i linia kolejowa nr 317.
W 2000 roku oddano do użytku obwodnicę miasta, a w 2012 roku odcinek drogi ekspresowej S8 z Sycowa do Oleśnicy.
W Sycowie mają swój początek i koniec dwie drogi wojewódzkie:
- Droga wojewódzka nr 448: Milicz – Krośnice – Twardogóra – Syców
- Droga wojewódzka nr 449: Syców – Ostrzeszów – Grabów nad Prosną – Błaszki
Na terenie miasta znajdują się następujące drogi powiatowe:
- droga powiatowa nr 1495D: ulica Komorowska
- droga powiatowa nr 1496D: ulica Daszyńskiego
- droga powiatowa nr 1500D: ulica Oleśnicka i ulica Kolejowa
- droga powiatowa nr 1502D: ulica Polna
W skład drogi gminnej nr 101726D wchodzą ulice: Plac Wolności, Plac Królowej Jadwigi, Ulica 1 Maja, ulica Księdza Gorczycy, ulica Mickiewicza, ulica Księdza Rudy, ulica Wojska Polskiego i ulica Wrocławska[1].
Ludność
W poszczególnych latach Syców posiadał następującą liczbę mieszkańców[2][3][4]:
- 1741 – 210 osób
- 1758 – 863 osób
- 1786 – 1 227 osób
- 1804 – 1 510 osób
- 1849 – 2 386 osób
- 1900 – 2 381 osób
- 1937 – 2 923 osób
- 1945 – 1 033 osób
- 1947 – 1 950 osób
- 1965 – 4 907 osób
- 1970 – 5 637 osób
- 1996 – 10 625 osób
- 1998 – 10 756 osób
- 2000 – 10 840 osób
- 2002 – 10 891 osób
- 2004 – 10 818 osób
- 2006 – 10 695 osób
- 2008 – 10 595 osób
- 2010 – 10 555 osób
- 2012 – 10 470 osób
- 2014 – 10 351 osób
- 2016 – 10 267 osób
- 2018 – 10 192 osób
Oświata, kultura i sport
Na terenie miasta Syców funkcjonują:
- Przedszkole nr 1 im. Koszałka Opałka
- Przedszkole nr 2 im. Misia Uszatka
- Przedszkole nr 3 im. Małego Księcia
- Przedszkole nr 4 w Sycowie (w ramach Zespołu Szkolno-Przedszkolnego)
- Szkoła Podstawowa nr 1 im. III Tysiąclecia
- Szkoła Podstawowa nr 2 im. Marii Konopnickiej
- Szkoła Podstawowa nr 3 im. Jana Pawła II (w ramach Zespołu Szkolno-Przedszkolnego)
- Liceum Ogólnokształcące im. Tadeusza Kościuszki
- Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych
Organizacją kulturalną w Sycowie od 1992 roku jest Centrum Kultury, w którego skład, prócz budynku widowiskowego, wchodzi Biblioteka Publiczna i Muzeum Regionalne. Od 1995 roku w mieście działa zespół folklorystyczny Sycowiacy.
Podstawowymi obiektami infrastruktury sportowej w Sycowie są: hala sportowa, basen, stadion sportowy, skatepark i trzy orliki.
Organizacje pozarządowe
W Sycowie zarejestrowane są nastepujące organizacje pozarządowe[5]:
- Cech Rzemiosł Różnych w Sycowie
- Kiwanis Klub Syców
- Przystań Twórcza Syców
- Stowarzyszenie Integracji Społecznej Celina
- Stowarzyszenie Komitet Partnerski Ziemi Sycowskiej
- Stowarzyszenie Rodzina Kolpinga w Sycowie
- Sycowskie Bractwo Strzelców Kurkowych
- Sycowskie Stowarzyszenie Kupców
- Towarzystwo Miłośników Sycowa
- Towarzystwo Pomocy Niepełnosprawnym
- Towarzystwo Świętego Marka
- Uniwersytet Trzeciego Wieku Sursum Corda
- Warsztat Terapii Zajęciowej
- Związek Sybiraków w Sycowie
Media
Gazety
Portale internetowe
- olesnica24.pl (portal Panoramy Oleśnickiej)
- Przystań Syców
- sycow.naszemiasto.pl (portal Gazety Sycowskiej)
Syców w kulturze
Syców w literaturze
- Friedrich Gustav Gerhard Kurts, Denkwürdigkeiten aus der Geschichte der Stadt und Standesherrschaft Wartenberg, Syców 1846.
- Joseph Franzkowski, Historia wolnego państwa stanowego, miasta i powiatu Syców, Syców 1912.
- Teresa Kulak, Wojciech Mrozowicz, Syców i okolice od czasów najdawniejszych po współczesność, Wrocław-Syców 2000.
- Stanisław Chowański, Syców i powiat sycowski na śląskim pograniczu. Zarys dziejów, Syców 2013.
- Aleksandra Hołubecka-Zielnica i Krzysztof Zielnica, Był taki czas ...: pogranicze polsko-niemieckie (Syców - Kępno - Ostrzeszów) : wspomnienia i relacje z lat 1918-1958, Oficyna Wydawnicza "Atut" - Wrocławskie Wydawnictwo Oświatowe, Wrocław 2011.
- Katalog zabytków sztuki w Polsce. Syców, Międzybórz i okolice, pod red. J. Harasimowicza, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2018.
- K. R. Mazurski, Międzybórz i Syców – przeszłość i dziedzictwo, 2000.
- L. Zimna, Legendy Sycowa wierszem i....
Syców w filmie
- Decyzja (1960)
- Dzień w Sycowie (1974)
- Feniks
- Przed turniejem (1965)
Źródła
Bibliografia
- Polnisch Wartenberg w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich Tom VIII, s. 599.
- Stanisław Rospond: Słownik etymologiczny miast i gmin PRL. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wyd., 1984, s. 378. ISBN 83-04-01090-9.
- Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis.
- H. Markgraf, J. W. Schulte, Codex Diplomaticus Silesiae T.14 Liber Fundationis Episcopatus Vratislaviensis, Breslau 1889.
- Józef Lompa, Krótki rys jeografii Śląska dla nauki początkowej, Głogówek 1847, s. 11.
- T. Kulak, W. Mrozowicz, Syców i okolice od czasów najdawniejszych po współczesność, Wrocław-Syców 2000. ISBN 83-87299-26-X.
Linki zewnętrzne
Przypisy
- ↑ Sieć dróg w mieście, UMiG Syców
- ↑ Liczba mieszkańców gminy w podziale na sołectwa (lata 1996-2005), BIP Syców
- ↑ Liczba mieszkańców gminy w podziale na sołectwa (lata 2006-2015), BIP Syców
- ↑ Liczba mieszkańców gminy w podziale na sołectwa (lata 2016-), BIP Syców
- ↑ Organizacje pozarządowe, UMiG Syców
Miasta | Syców |
---|---|
Wsie sołeckie | Biskupice • Drołtowice • Działosza • Gaszowice • Komorów • Nowy Dwór • Stradomia Wierzchnia • Ślizów • Szczodrów • Wielowieś • Wioska • Zawada |
Wsie niesołeckie | Bielawki • Błotnik • Ligota Dziesławska • Radzyna • Święty Marek • Wojciechowo Wielkie |
Przysiółki | Lesieniec • Niwki Garbarskie • Nowy Świat • Pawełki • Pawłowice • Trzy Chałupy • Widawki • Zieleniec |