Powiat sycowski
Powiat sycowski (do 1888 powiat Polnisch Wartenberg, 1888-1945 powiat Gross Wartenberg, niem. Landkreis Gross Wartenberg) − pruska, niemiecka, a następnie polska jednostka administracyjnego podziału terytorialnego państwa drugiego stopnia na terenie części obecnych powiatów: oleśnickiego, kępińskiego, ostrzeszowskiego i milickiego, istniejąca w latach 1741-1975 i mająca swoją siedzibę w Sycowie.
Historia
Powiat Syców powstał na terenie sycowskiego i goszczańskiego wolnego państwa stanowego w 1741 roku, po przejęciu Śląska przez Prusy. Objął swym zasięgiem cztery miasta: Syców, Twardogórę, Międzybórz i Bralin (utracił prawa miejskie w drugiej połowie XIX wieku), a także dawne miasto Goszcz.
W latach 1815-1816 wprowadzono w Prusach jednostkę administracyjną rejencję jako pośredni szczebel administracji pomiędzy prowincją a powiatem. Powiat Polnisch Wartenberg należał do pruskiej prowincji śląskiej i do nowo utworzonej rejencji we Wrocławiu. Siedzibą landrata (starosty), urzędu powiatowego (landratury) i sejmiku powiatowego (później rady powiatu) było miasto Syców. W 1818 roku dokonano korekty podziału administracyjnego przyłączając do powiatu sycowskiego kilka gmin z powiatu oleśnickiego. W 1871 roku cały obszar powiatu wraz ze Śląskiem wszedł w skład nowo powstałego Cesarstwa Niemieckiego. W 1888 roku po zmianie nazwy Sycowa powiat został przemianowany z Kreis Polnisch Wartenberg na Kreis Gross Wartenberg.
W styczniu 1920 roku, na mocy postanowień traktatu wersalskiego, wschodnia część powiatu sycowskiego wraz z Bralinem przekazana została Polsce i włączona do powiatu kępińskiego, w województwie poznańskim. Uroczystego pożegnania Niemców z przekazanych Polsce miejscowości dokonał landrat Detlev von Reinersdorff-Paczensky und Tenczin w dniu 14 stycznia 1920 roku. Granica polsko-niemiecka, dzieląca powiat sycowski między dwa państwa, została wytyczona przez Międzysojuszniczą Komisję Graniczną 19 stycznia. 17 lipca nastąpiła korekta granicy polsko-niemieckiej w powiecie sycowskim: Dziadowa Kłoda i Ślizów powróciły w granice Niemiec w zamian za dwie wsie dla Polski na Pomorzu w okolicach Jeziora Żarnowieckiego. Ludność powiatu po jego podziale zmniejszyła się z prawie 49 tys. do 27 tys[1]. mieszkańców. Sam obszar powiatu zmniejszył się z 804 km² do 431 km². W 1925 roku powiat liczył 27 609 mieszkańców.
W 1933 roku w wyborach do Reichstagu w powiecie sycowskim zwyciężyło NSDAP z 52% poparcia. W latach 1936/1937 doszło do germanizacji słowiańskich nazw miejscowości w powiecie (m.in. Wioske została przemianowana na Mühlenort). Od 1939 roku powiat sycowski był powiatem ziemskim (Landkreis Groß Wartenberg). Mimo zajęcia przez Wehrmacht utraconych w 1919 roku wschodnich części, granice powiatu pozostały przez cały okres wojny bez zmian.
Powiat sycowski został zajęty w styczniu 1945 roku przez oddziały Armii Czerwonej. Kilkanaście tygodni później zaczęła działać tu polska administracja. Tym samym swoja działalność na tym terenie rozpoczął polski powiat sycowski, który pokrywał się pod względem obszaru z przedwojennym powiatem Groß Wartenberg. Początkowo był on częścią Okręgu II (Dolny Śląsk) Ziem Odzyskanych, a od 28 czerwca 1946 roku wszedł w granice nowo utworzonego województwa wrocławskiego. Po reformie administracyjnej w 1975 roku terytorium powiatu zostało podzielone między nowe województwo wrocławskie, w którego skład weszła gmina Twardogóra oraz województwo kaliskie, do którego przynależały od tej pory gminy Dziadowa Kłoda, Międzybórz i Syców. Powiatu nie przywrócono podczas reformy administracyjnej w 1999 roku, a dawne gminy do niego przynależące włączono do powiatu oleśnickiego.
Organy samorządowe i urzędy
Najwyższym przedstawicielem władzy wykonawczej na terenie powiatu w okresie pruskim i niemieckim był landrat. Do 1816 roku na to stanowisko powoływał król, a następnie zadanie to przejęła administracja królewska. Landratem zostać mogła osoba, która ukończyła 30 lat (potem podniesiono tę granicę do 35. roku życia) i reprezentowała lokalną szlachtę. Do jego zadań należało dbanie o zwiększania liczby ludności w powiecie, zapobieganie klęskom żywiołowym i pilnowanie systematyczności uprawy pól przez chłopów. Urząd powiatowy kierowany przez landrata nosił nazwę landratury (niem. Landratsamt)[2]. Drugim ważnym organem w powiecie sycowskim pod panowaniem niemieckim był sejmik ziemski, którego zadania następnie przejęła rada powiatu.
Struktury władz powiatu sycowskiego po II wojnie światowej zostały zorganizowane już w maju 1945 roku. Wojewoda Okręgu II Ziem Odzyskanych (tj. Dolny Śląsk) mianował na stanowisko pełnomocnika rządu w XIV obwodzie, terytorialnie obejmującym przedwojenny powiat Gross Wartenberg, przybyłego 2 maja do Sycowa Henryka Niekrasza, który następnie powołał burmistrzów w Twardogórze, Międzyborzu i w Sycowie. Sam tytuł starosty wprowadzono dopiero w grudniu 1945 roku[3].
Reforma administracyjna z 1950 roku wprowadziła rady narodowe. Urząd starosty powiatu został zastąpiony kolegialnym organem, tj. Powiatową Radą Narodową, na której czele stał Przewodniczący. Owy stan rzeczy istniał do 1973 roku. Do 1975 roku na czele powiatu stał naczelnik.
W latach 1741-1945 na czele powiatu jako landraci stali:
- Leonhard von Prittwitz und Gaffron (1741-1742)
- Just von Dyhrn (1742-1761)
- Gottlieb von Poser und Nädlitz (1762-1784)
- Joachim von Frankenberg (1784-1785)
- Christian Wilhelm von Teichmann (1785-1806)
- Georg von Bosse (1806-1822)
- Heinrich von Prittwitz und Gaffron (1822-1823)
- Heinrich von Reichenbach-Schönwald (administrator, 1824)
- Wilhelm von Sellin (1824-1834)
- Otto von Zedlitz-Leipe (1834-1867)
- Hugo von Reichenbach-Schönwald (administrator, 1867-1869)
- Richard von Buddenbrock-Hettersdorf (1870-1888)
- Richard von Busse (1888-1894)
- Heinrich Yorck von Wartenburg (1895-1898)
- Stanislaus von Dönhoff (1898-1908)
- Leo von Busse (1908-1915)
- Hans von Korn (1915-1918)
- Detlev von Reinersdorff-Paczensky und Tenczin (1918-1944)
- Friedrich Wäscher (1944-1945)
Po 1945 roku w powiecie sycowskim istniał urząd starosty, który pełnili:
- Henryk Niekrasz (1945-1948)
- Zygmunt Zygadło (1948-1949)
- Alfred Zarzycki (1949-1950)
- Anatol Demczuk (1950)
- Zygmunt Zygadło (1950)
W latach 1950-1973 przewodniczącymi Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Sycowie byli:
- Henryk Szymański (1950-1951)
- Władysław Wolski (1951-1952)
- Marian Gomoliński (1952-1960)
- Florian Michalak (1960-1968)
- Stanisław Jarża (1968-1973)
Po likwidacji powiatowych rad narodowych naczelnikiem powiatu do jego likwidacji w 1975 roku był Stanisław Jarża.
Ludność
W końcu XIX wieku ludność powiatu wynosiła ponad 50 tysięcy mieszkańców. W strukturze narodowościowej przeważali Niemcy, jednak ludność polskojęzyczna stanowiła duży odsetek. Pod względem wyznaniowym w powiecie sycowskim dominowali ewangelicy, których było wówczas około 30 tysięcy, z kolei katolików było nie całe 20 tysięcy. Na obszarze tym żyła także niewielka ludność żydowska.
Liczba ludności w powiecie gwałtownie zmieniła się po podziale powiatu między Polskę i Niemcy w 1919. W 1925 roku ludność powiatu stanowiła ogółem 27 609, a w 1939 – 26 574.
Po II wojnie światowej w powiecie sycowskim ukształtowało się nowe społeczeństwo. Ludność niemiecka została całkowicie wysiedlona w latach 1945-1947, a włączone w granice Polski tereny zasiedlono ludnością polską. W powiecie sycowskim stanowili oni 86% ludności i pochodzili z województw łódzkiego (40%), poznańskiego (35%), kieleckiego (8%) i krakowskiego (3%), a także z Kresów Wschodnich (11%). Pozostali byli autochtonami, ale w powiecie sycowskim osiedlili się także nieliczni repatrianci z Francji i Niemiec.
W lutym 1946 roku ludność powiatu sycowskiego liczyła 18 322 osób, zamieszkujących trzy miasta i pięć gmin.
Źródła
Bibliografia
- T. Kulak, W. Mrozowicz, Syców i okolice od czasów najdawniejszych po współczesność, Wrocław-Syców 2000.